Ο Χ.Κ.Άντερσεν και η γνωριμία με ένα γρύπα...

Ο Δανός συγγραφέας, ο οποίος  βρίσκεται από τις 24 Μαρτίου 1841 στην Αθήνα, στις 26 Μαρτίου συναντήθηκε  με τον αρχαιολόγο-αρχαιοδίφη Κυριάκο Πιττάκη (1793-1863), γενικό έφορο των αρχαιοτήτων του κράτους και πήρε για τρεις μήνες την άδεια να επισκέπτεται την Ακρόπολη. Την ίδια ημέρα πραγματοποίησε  την πρώτη του επίσκεψη στον Ιερό Βράχο, αλλά δεν παρέμεινε πολύ, γιατί, όπως σημειώνει στο Ημερολόγιο του, δεν αισθανόταν καλά. Ἐτσι επανήλθε την επομένη 27 Μαρτίου· θα ακολουθήσουν και άλλες: « […] Προορισμός μου η Ακρόπολη […].

Από μια ανοιχτή πύλη, που η παλιά σιδερόφρακτη πόρτα της ήταν κρεμασμένη στο πλάι από ένα μάνταλο, μπήκα στο τείχος του τούρκικου κάστρου. Λίγοι μαρμάρινοι τάφοι με επιγραφή χρησίμευαν για περίβολος της πύλης. Ακριβώς κάτω από τους τάφους υπάρχει και σήμερα το μεγάλο θέατρο του Ηρώδη. [..] Είχα να περάσω ένα ακόμα προαύλιο από το κατεστραμμένο φρούριο. Ένας σπάγγος κρέμεται στην ετοιμόρροπη πύλη. Το ξύλινο χερούλι σηκώθηκε και βρέθηκα σε μιαν αυλή ακόμη μεγαλύτερη. Εκεί ένα μικρό φυλάκιο ήταν χτισμένο από κομματιασμένες μαρμάρινες στήλες, σακατεμένα ανάγλυφα και πέτρες. Μερικοί Έλληνες στρατιώτες, ακατάστατα ντυμένοι, με χοντρές χλαίνες ριγμένες στην πλάτη τους, κάπνιζαν σε παρέες τα στριφτά τσιγάρα τους. Κάποιος έπαιζε μαντολίνο τραγουδώντας έναν ελληνικό σκοπό.  […] Ο ναός της Απτέρου Νίκης, τα πελώρια Προπύλαια κι ένας μεσαιωνικός ετοιμόρροπος πύργος σε γοτθικό ρυθμό βρίσκονταν μπροστά μας. […] Τον καιρό της Τουρκοκρατίας τα Προπύλαια ήταν κλειστά με ένας τοίχο κι αποτελούσαν ένα μέρος του πυροβολείου. Σήμερα όμως οι ραβδωτές κολόνες υψώνονται λεύτερες [..]. Μπήκα στα Προπύλαια και βρέθηκα ξαφνικά σ’ένα χώρο τόσο κατεστραμμένο, τόσο αναστατωμένο, που δεν έχω ξαναδεί, λες κι ένας σεισμός είχε ανακατέψει τις γιγάντιες κολόνες και τα γείσα. Δεν υπήρχε πια ούτε δρόμος ούτε μονοπάτι. Πέρασα από σωρούς καλυβιών κατεστραμμένων απ’τον καιρό των Τούρκων ακόμα. Που και που ξεπρόβαλλαν κατεστραμμένες στέρνες. Που και που έβλεπες κα΄τι σανιδένιες αποθήκες, όπου είχαν στοιβάξει ανθρώπινα κόκαλα, αγγεία, ανάγλυφα και γύψινα εκμαγεία. Εδώ υπήρχαν και κομμάτια σκουριασμένες οβίδες από τον καιρό των Βενετσιάνων. Μερικά άλογα βοσκούσαν εδώ πάνω. Κι αριστερά, σαν μες σε νταμάρι, ήταν ο ναός του Ερεχθέα με τις Καρυάτιδες. Μια ετοιμόρροπη στήλη, χτισμένη από πέτρες, έχει πάρει τη θέση εκείνης της Καρυάτιδας  που λήστεψε ο Elgin  και την πήγε στο Βρετανικό μουσείο. […] Λίγο προς τα δεξιά ξεπρόβαλλε ο Παρθενώνας, εκείνα τα λαμπρά ερείπια της Ακρόπολης, που ακόμα και σήμερα ξαφνιάζουν με το μεγαλείο, το ρυθμό και τα ανάγλυφά τους. Είναι ο ναός όλων των ναών, μα η κάθε μια στήλη είναι κατεστραμμένη από βαρβαρικές οβίδες, το κάθε ανάγλυφο στις μετόπες και στο διάζωμα σακατεμένο. […] Μέσα στο ναό, κάθετα χτισμένο, βρίσκεται ένα ετοιμόρροπο τζαμί, που τώρα χρησιμεύει για να στεγάζει μαρμάρινες μορφές θεών και αυτοκρατόρων. […] Θεέ μου, να που ο κάθε άνθρωπος μπορούσε να δει τόση ομορφιά, τόση μεγαλοπρέπεια^[1]». Στο Ημερολόγιο του για αυτήν την επίσκεψη ο Άντερσεν προσθέτει και άλλες ενδιαφέρουσες πληροφορίες: «Μετά τον Παρθενώνα επισκεφτήκαμε μερικές μεγάλες υδατοδεξαμενές  από την εποχή των Βενετσιάνων. Ήταν γεμάτες από διάφορες αρχαιότητες. Ανάμεσα τους είδα και ένα πανέμορφο αγγείο, με επιφάνεια γεμάτη από ποικίλα στολίδια. Έκατσα και το σκιτσάρισα με μολύβι και μελάνι. Είναι πανέμορφο».

Πρόκειται για το περίφημο αγγείο με στόμιο σε μορφή γρύπα (The griffin jug[2]) το οποίο βρέθηκε στην Αίγινα γύρω στο 1830[3]. Τον Ιανουάριο του 1837 βρισκόταν ακόμη στην Αίγινα, όπου ο Christian Hansen το σχεδίασε με μολύβι. Στα τέλη της ίδιας   χρονιάς μεταφέρθηκε από τον Κυριάκο Πιττάκη στην Ακρόπολη των Αθηνών. Φαίνεται πως μέχρι το 1860 ήταν τοποθετημένο σε μια αποθήκη κοντά στο Ερεχθείον. Ανάμεσα στο 1860 και το 1867 εκλάπη και βρέθηκε να ανήκει στη συλλογή Castellani στην Νάπολη. Το 1873 αγοράστηκε από το Βρετανικό Μουσείο.

Ο μεγάλος Δανός παραμυθάς κατά την παραμονή του στην Αθήνα έκανε και άλλα σχέδια, αλλά το αγγείο με το στόμιο γρύπα ήταν το μοναδικό σχέδιο με καθαρά αρχαιοελληνικό θέμα. Ο Άντερσεν ανακάλυψε στο ιδιόμορφο αγγείο στοιχεία τέτοια τα οποία ίσως να του θύμισαν την πλούσια μυθολογία του Βορρά.  

 [1] Χ.Κ.Άντερσεν, Οδοιπορικό στην Ελλάδα, μετφρ. Allan Lund, εκδ. Εστία, Αθήνα 1999², σελ. 42-53

[2] Ingrid Strom, Hans Christian Andersen’s Visit to the Acropolis on 27th March 1841, Proceedings of the Danish Institute at Athen, The Danish Institute at Athens, Athens 1998

[3] Το αγγείο, κατασκευασμένο στις Κυκλάδες,  χρονολογείται γύρω στα μέσα του 7^ου π.Χ. αιώνα και ανήκει στον Ανατολίζοντα ρυθμό. Έχει ύψος 41,5 cm , διάμετρο 21,9 cm και βάρος , 1,66 Kg.